Η ψυχογηριατρική και η σημασία της

Η ψυχιατρική της γεροντικής ηλικίας έχει πολλές ομοιότητες με την ψυχιατρική των ενηλίκων αλλά κι αρκετές διαφορές. Οι διαφορές προκύπτουν από τις εξελικτικές διαφοροποιήσεις οι οποίες συντελούνται στη γεροντική ηλικία τόσο σε οργανικό επίπεδο (έκπτωση εγκεφαλικών λειτουργιών) όσο και σε λειτουργικό επίπεδο (ψυχολογική αντίδραση σ΄ αυτήν την έκπτωση και σε άλλες ψυχοκοινωνικές μεταβολές οι οποίες συνοδεύουν το γήρας).

Η ψυχογηριατρική σήμερα αποκτά μεγάλη σημασία αν προσμετρήσουμε τις παρακάτω συνιστώσες:

• Την αύξηση του ποσοστού των ατόμων γεροντικής ηλικίας στο σύνολο του πληθυσμού.
• Την αυξημένη νοσηρότητα των ηλικιωμένων από σωματικά νοσήματα ιδιαίτερα αυτά τα οποία σχετίζονται με τη φθορά του οργανισμού.
• Την κατάθλιψη της γεροντικής ηλικίας η οποία είναι ιδιαίτερα συχνή.

Ενώ το γήρας είναι μια φυσιολογική κατάσταση κι αποτελεί μέρος της εξέλιξης της ζωής, παρουσιάζει ταυτόχρονα και την παραδοξότητα ότι αυτή η εξελικτική διεργασία οδηγεί στην κατέλιξη- την έκπτωση, δηλαδή, των λειτουργιών.

Στην ψυχοδιανοητική σφαίρα, η έκπτωση αυτή αφορά κυρίως τις λειτουργίες της μνήμης (αρχικά της πρόσφατης, αργότερα της μακροπρόθεσμης και της παλαιάς), της προσοχής,  της συγκέντρωσης και της νοημοσύνης. Επίσης, μειώνεται η ικανότητα για μάθηση, ο χρόνος απάντησης στα ερεθίσματα επιβραδύνεται και η προσωπικότητα μεταβάλλεται.

Η κυριότερη μεταβολή που συμβαίνει στην προσωπικότητα, η οποία γερνάει, αφορά την έξαρση των βασικών χαρακτηριστικών. Ο ομιλητικός γίνεται φλύαρος, ο οικονόμος τσιγκούνης, ο επίμονος  πεισματάρης, ο συνεπής σχολαστικός κ.ο.κ.

Αντιδρά κανείς στο γήρας προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την προοδευτική έκπτωση των λειτουργιών του. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας και αυτοπροστασίας θα καθοριστεί από το ρυθμό και το βαθμό έκπτωσης των λειτουργιών αλλά κι από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν καταστάσεις προσαρμογής στο παρελθόν. Αποφασιστικό ρόλο, εδώ, παίζει η προσωπικότητα.

Tα ψυχιατρικά προβλήματα της γεροντικής ηλικίας είναι οι: α) Οργανικές  και β) Λειτουργικές (ψυχοπαθολογικές) διαταραχές. Στις λειτουργικές εντάσσονται καταστάσεις που ακολουθούν κάποιο σοβαρό τραυματικό γεγονός (όπως την απώλεια συντρόφου) και μπορεί να έχουν κλινική έκφανση (αγχώδη, καταθλιπτική, συγχυτική, διεγερτική, παρανοειδή). Οι οργανικές διαταραχές περιλαμβάνουν τα Οργανικά Ψυχοσύνδρομα τα οποία διακρίνονται σε οξέα (η κλινική εικόνα παρουσιάζει διανοητική σύγχυση) και σε χρόνια (η κλινική έκφραση είναι η προϊούσα διανοητική έκπτωση).

Στις λειτουργικές διαταραχές  η θεραπεία καθορίζεται από το είδος της διαταραχής. Όταν πρόκειται για κατάθλιψη, χορηγούνται αντικαταθλιπτικά (κυρίως τα νεότερα – SSRI και SNRI – τα οποία παρουσιάζουν λιγότερες παρενέργειες, κυρίως στο καρδιαγγειακό σύστημα). Οι οργανικές διαταραχές αντιμετωπίζονται αιτιολογικά όταν πρόκειται για οξέα οργανικά ψυχοσύνδρομα και συμπτωματικά όταν πρόκειται  για χρόνια οργανικά ψυχοσύνδρομα.

Τα προβλήματα τα οποία συνδέονται με την τρίτη ηλικία δεν είναι μόνο ιατρικά αλλά και δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά κ.λ.π. οπότε η πολυδιάστατη αντιμετώπιση του θέματος αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τη χώρα μας. Στη χώρα μας, το ποσοστό συμμετοχής των ηλικιωμένων στο σύνολο του πληθυσμού αυξήθηκε από 8,2 % που ήταν το  1963, σε 12,9 % το 1991 κι ολοένα και αυξάνεται. Στις αστικοποιημένες βιομηχανικές περιοχές, ο θεσμός της οικογένειας, ο οποίος παραδοσιακά προσφέρει  προστασία στα πιο αδύναμα άτομα, έχει ατονήσει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη -σε μεγάλο βαθμό- υποκατάσταση της οικογένειας στον τομέα αυτό από άλλους φορείς όπως είναι οι κρατικές ή κοινοτικές υπηρεσίες οι οποίες μπορεί να είναι ψυχρές ή απρόσωπες, ωστόσο είναι καλύτερες από το τίποτα.