Σημαντικοί Παράγοντες στην Άνοια και τα Στάδια Εξέλιξής της
Η κατανόηση των συμπτωμάτων, αλλά και των σταδίων βοηθά στην παροχή της κατάλληλης φροντίδας και υποστήριξης, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Προστατευτικοί παράγοντες και παράγοντες κινδύνου
Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και η άνοια επιδρά στον καθένα ξεχωριστά. Δεν παρατηρούνται οι ίδιες δυσκολίες στα άτομα ούτε αναπτύσσονται με παρόμοιο τρόπο. Δεν αποτελούν μόνο η ηλικία και η εγκεφαλική βλάβη καθοριστικούς παράγοντες για το πώς θα επηρεάσει η άνοια τα άτομα αλλά εξίσου σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η προσωπικότητα του ατόμου, η πορεία της ζωής του, η γενικότερη εικόνα της υγειάς του και της λειτουργικότητας του όπως και το περιβάλλον διαβίωσης του. Πιο
συγκεκριμένα οι αιτίες που καθιστούν τα άτομα πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη της άνοιας είναι πολυπαραγοντικές και περιλαμβάνουν γενετικούς, ιατρικούς, περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες.
Το οικογενειακό ιστορικό, οι γονιδιακές μεταλλάξεις, τύπου APOE-ε4, συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο της νόσου Alzheimer ενώ άλλες γονιδιακές μεταλλάξεις σχετίζονται με πιο σπάνιες μορφές άνοιας όπως η μετωποκροταφική άνοια. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζουν οι νευροπαθολογικές αλλαγές όπως οι αμυλοειδείς πλάκες και οι νευροϊνιδιακόι κόμβοι αλλά και οι αγγειακές βλάβες. Επίσης, υπάρχουν διάφοροι ιατρικοί παράγοντες που με τη πάροδο του χρόνου ίσως να οδηγήσουν στην ανάπτυξη της
άνοιας. Στους παράγοντες αυτούς εντάσσονται η υπέρταση, ο διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και η παχυσαρκία.
Στον αντίποδα των γενετικών και ιατρικών παραγόντων συναντάμε περιβαλλοντικούς παράγοντες και καθημερινές συνήθειες που συνδέονται σθεναρά με την ανάπτυξη της άνοιας. Γνωστοί παράγοντες κινδύνου αποτελούν το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Επιπλέον, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες όπως η κατάθλιψη και η κοινωνική απομόνωση αυξάνουν τον κίνδυνο. Τέλος, η εκπαίδευση και η νοητική δραστηριότητα
διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο. Τα άτομα με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και νοητικής δραστηριότητας διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης κάποιας μορφής άνοιας.
Τι συμβαίνει στα άτομα με άνοια καθώς η νόσος εξελίσσεται;
Τα συμπτώματα της άνοιας μπορεί να κυμαίνονται από μικρή απώλεια μνήμης έως σοβαρές δυσκολίες στη μνήμη και τη σκέψη που καθιστούν αδύνατη τη διαχείριση των καθημερινών δραστηριοτήτων χωρίς βοήθεια. Η πορεία της άνοιας διαφέρει από άτομο σε άτομο και συνήθως εξελίσσεται μέσα από διάφορα στάδια.
Στο πρώιμο στάδιο της νόσου, γίνονται διακριτά τα προβλήματα μνήμης, αποπροσανατολισμού και λήψης αποφάσεων. Παρατηρείται ότι τα άτομα σε αυτό το στάδιο αρχίζουν να αντιμετωπίζουν ήπια προβλήματα μνήμης όπως το να ξεχνούν πρόσφατα γεγονότα, πράγματα και συνομιλίες, αποπροσανατολίζονται στο χρόνο και το χώρο, χάνουν τον δρόμο τους σε γνωστές τοποθεσίες και νιώθουν σύγχυση μέχρι και σε οικείες τοποθεσίες ενώ ταυτόχρονα δυσκολεύονται στην λήψη απλών
αποφάσεων και στη διαχείριση περίπλοκων εργασιών.
Καθώς η άνοια ανέρχεται στο επόμενο στάδιο, τα άτομα τείνουν να ξεχνούν περισσότερο συμπεριλαμβανομένων σημαντικών πληροφοριών, γεγονότων και ονομάτων. Αρχίζουν να χρειάζονται βοήθεια στις καθημερινές τους δραστηριότητες όπως το ντύσιμο, τα ψώνια, το μαγείρεμα και η λήψη φαρμάκων. Επίσης, μπορεί να εμφανιστούν αλλαγές στη συμπεριφορά τους όπως ευερεθιστότητα, άγχος, καταθλιπτική διάθεση και παράλογες σκέψεις. Στο προχωρημένο στάδιο, η μνήμη, η σκέψη και η κρίση επιδεινώνονται σημαντικά, καθιστώντας αδύνατη την ανεξάρτητη διαβίωση. Τα άτομα με άνοια μπορεί να μην είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα μέλη της οικογένειας ή τους φίλους τους, να εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες στην κίνηση αλλά και στην επικοινωνία. Συγκεκριμένα, δυσκολεύονται να βρουν τις κατάλληλες λέξεις, αδυνατούν και να κατανοήσουν σύνθετες προτάσεις.
Στο τελικό στάδιο παρατηρούνται ακόμα και σωματικά συμπτώματα, όπως απώλεια ελέγχου της ουροδόχου κύστης και των εντερικών λειτουργιών, δυσκολία στην κατάποση και γενική εξασθένιση του σώματος. Τέλος, αισθητές είναι και οι αλλαγές στη συμπεριφορά τους με κύρια την αυξημένη επιθετικότητα, η οποία είναι ανησυχητική τόσο για τους ίδιους όσο και για τους γύρω τους. Η πορεία και η ταχύτητα εξέλιξης της άνοιας διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο.
Παρότι τα στάδια αυτά παρέχουν έναν γενικό οδηγό, κάθε άτομο μπορεί να βιώσει τα συμπτώματα με διαφορετικό ρυθμό και ένταση. Η κατανόηση των σταδίων βοηθά στην παροχή της κατάλληλης φροντίδας και υποστήριξης, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Η διάγνωση της άνοιας γίνεται μέσω κλινικής εξέτασης, νευροψυχολογικών τεστ, απεικονιστικών εξετάσεων (όπως MRI ή CT) και εργαστηριακών αναλύσεων. Η κατανόηση της άνοιας και η αναγνώριση των συμπτωμάτων της μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους.