Σχολικός εκφοβισμός: είδη και τρόποι αντιμετώπισης

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών, με στόχο να προκληθεί φόβος, πόνος ή αναστάτωση. Οι κύριες μορφές του σχολικού εκφοβισμού μπορεί να είναι οι εξής:

• Σωματικός εκφοβισμός: Αφορά τη σκόπιμη πρόκληση σωματικής βλάβης και
  περιλαμβάνει χτυπήματα, σπρωξίματα και κλωτσιές.
• Λεκτικός εκφοβισμός: Αυτή η μορφή μπορεί να περιλαμβάνει την κοροϊδία, τις
  διακρίσεις και τα σχόλια που προκαλούν ντροπή.
• Κοινωνικός εκφοβισμός: Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται η διάδοση φημών,
  η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων καθώς και η απομόνωση από την ομάδα.
• Ψυχολογικός εκφοβισμός: Αυτή η μορφή συνδυάζει πολλές μορφές εκφοβισμού και
  έχει σκοπό την πρόκληση ψυχολογικής βλάβης στο θύμα. Μπορεί να περιλαμβάνει
  απειλητικά μηνύματα και e-mails, προσβλητικές αναρτήσεις, συναισθηματικό
  εκβιασμό, εκμετάλλευση και απειλές για την ασφάλεια κάποιου.
• Ρατσιστικός εκφοβισμός: Αυτή η μορφή περιλαμβάνει την περιθωριοποίηση του
  παιδιού ή/και τα αρνητικά σχόλια που αφορούν την καταγωγή του, την οικονομική
  κατάσταση, την κοινωνική τάξη και την διαφορετικότητα του παιδιού.
• Σεξουαλικός εκφοβισμός: Μπορεί να περιλαμβάνει ανήθικες χειρονομίες,
  ζωγραφιές με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανεπιθύμητα αγγίγματα ακόμα και
  σεξουαλικές πράξεις.
• Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: Αναφέρεται στον εκβιασμό μέσω διαδικτύου και
  ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθώς και μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο.

Όταν μιλάμε για εκφοβισμό, αυτές οι συμπεριφορές συμβαίνουν επανειλημμένα και είναι δύσκολο για τον μαθητή που υφίσταται εκφοβισμό να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Πρόκειται επίσης για εκφοβισμό, όταν ένας μαθητής πειράζεται επανειλημμένα με αρνητικό και βλαβερό τρόπο (Olweus, 2013). Πρέπει να τονιστεί ότι ο σχολικός εκφοβισμός, σε οποιαδήποτε μορφή του, έχει σοβαρές συνέπειες για το παιδί αλλά και για το οικογενειακό του περιβάλλον.

Πώς μπορεί να αναγνωριστεί ένα παιδί – θύμα σχολικού εκφοβισμού;

Αρχικά, ένα σημαντικό πρώτο σημάδι είναι η αποστροφή του παιδιού προς το σχολείο, η μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση και η αποφυγή συζητήσεων σχετικών με αυτό. Το παιδί που έχει πέσει θύμα εκφοβισμού ενδέχεται να μην είναι έτοιμο να το μοιραστεί με τους γονείς ή τους δασκάλους του λόγω συναισθημάτων ντροπής και φόβου. Συνεπώς, το παιδί μπορεί να αρχίσει να εκδηλώνει αρνητικά συναισθήματα προς το σχολείο χωρίς να εξηγεί τον λόγο.

Ένα άλλο έκδηλο σημάδι είναι οι πιθανές μελανιές, σκισμένα ρούχα, γρατζουνιές ή οποιοδήποτε σημάδι που μπορεί να προδώσει τον σωματικό εκφοβισμό. Το παιδί μπορεί στην αρχή να δικαιολογεί τα σημάδια αυτά λέγοντας πως τα έπαθε μέσω του παιχνιδιού ή ότι σκόνταψε και έπεσε κάτω.

Συμπληρωματικά, ένα βασικό σημάδι είναι η παρατήρηση αλλαγής στο συναισθηματικό τομέα του παιδιού. Το παιδί-θύμα μπορεί να αρχίσει να εκδηλώνει αρνητικά συναισθήματα όπως στενοχώρια, θλίψη, άγχος ή/και εκρήξεις θυμού. Μπορεί επίσης να φαίνεται σκεπτικό σα να «το απασχολεί κάτι» και να είναι ευερέθιστο χωρίς να μπορεί να δικαιολογήσει τις ξαφνικές εκρήξεις θυμού. Επιπλέον, το παιδί μπορεί να αρχίσει να σωματοποιεί το άγχος του μέσω της εκδήλωσης σωματικών ενοχλημάτων όπως πόνος στο στομάχι, πονοκέφαλος αλλά και αίσθημα εξάντλησης που μπορεί να προέρχεται από την αυπνία.

Πρόληψη και αντιμετώπιση σχολικού εκφοβισμού

Δεδομένου του αυξανόμενου όγκου στοιχείων σχετικά με τις σοβαρές και μακροπρόθεσμες συνέπειες του εκφοβισμού τόσο για
θύματα (McDougall & Vail lancourt, 2015), έχει δοθεί σημαντική έμφαση στην εύρεση αποτελεσματικών τρόπων αντιμετώπισης του εκφοβισμού.

Αρχικά, σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να ενημερώνουν τα παιδιά για τον σχολικό εκφοβισμό, να είναι κοντά στα παιδιά και να τα ενθαρρύνουν να μιλάνε για όσα τους προβληματίζουν. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να βρίσκονται σε συνεχή επαγρύπνηση ώστε να μπορούν να εντοπίσουν και να διαχειριστούν τα επεισόδια σχολικού εκφοβισμού σε συνεργασία με τον σχολικό ψυχολόγο και τον διευθυντή του σχολείου.

Οι γονείς θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι για τα παιδιά και να δημιουργούν κλίμα εμπιστοσύνης ώστε τα παιδιά να βρουν το θάρρος να μοιραστούν την εμπειρία τους. Συζητήσεις αναφορικά με τον σχολικό εκφοβισμό είναι βοηθητικές σε επίπεδο πρόληψης προκειμένου το παιδί να είναι ενημερωμένο και συνεπώς να νιώσει πιο άνετα να ανιχνεύσει τον εκφοβισμό και να αναφέρει το συμβάν. Το σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς τα περισσότερα επεισόδια σχολικού εκφοβισμού γίνονται κρυφά, χωρίς την παρουσία των δασκάλων, οπότε το παιδί πρέπει να μπορέσει να το αναφέρει ώστε μετά οι υπεύθυνοι του
σχολείου να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα αντιμετώπισης.

Τέλος, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να μεταφέρουν στο παιδί αξίες όπως ο σεβασμός, η αγάπη, η αποδοχή, η αλληλεγγύη και να δρουν ως πρότυπα μίμησης ώστε το παιδί τους να συμπεριφέρεται στα άλλα παιδιά σύμφωνα με αυτές τις αξίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

McDougall, P., & Vaillancourt, T. (2015). Long-term adult outcomes of peer victimization in childhood and adolescence: Pathways to adjustment and maladjustment. American Psychologist, 70(4), 300-310. doi:10.1037/a0039174
Olweus, D. (2013). School bullying: Development and some important challenges. Annual Review of Clinical Psychology, 9(1), 751-780. doi:10.1146/annurev-clinpsy-050212-185516
Rodkin, P. C., Espelage, D. L., & Hanish, L. D. (2015). A relational framework for understanding bullying: Developmental antecedents and outcomes. American Psychologist, 70(4), 311-321. doi:10.1037/a0038658